Janina Krzyżanowska ps. dr Josek

Maturę uzyskała w Ostrowi Mazowieckiej w 1925 r. Następnie ukończyła Wydział Stomatologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, lekarz stomatolog, dyplom 1929 r.

Po studiach pracowała jako lekarz stomatolog państwowej służby zdrowia – kolejno: w Bydgoszczy, Tarnopolu i w Warszawie. W stolicy od 1938 r. pracowała w Akademii Stomatologicznej oraz w 1. Szpitalu Okręgowym im. marszałka Józefa Piłsudskiego (Al. Niepodległości 218 róg 6-ego Sierpnia)

Podczas obrony stolicy w 1939 r.była lekarzem w 1. Szpitalu Okręgowym, a po jego zbombardowaniu została ewakuowana wraz z rannymi do szpitala na Uniwersytecie Warszawskim prowadzonego przez prof. Edwarda Lotha, następnie – po zniszczeniu go przez bomby – ewakuowała się z grupą rannych do Szkoły Powszechnej przy Alei Szucha. Placówką tą kierowała samodzielnie, przy pomocy dr Stanisława Kmity (późniejszy profesor laryngologii) oraz pielęgniarki Magdaleny Suszczyńskiej. Po spaleniu i tego szpitalika – zorganizowała przeniesienie ocalałych rannych do podziemi Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Alei Szucha 25 (w latach okupacji siedziba Komendanta Policji Bezpieczeństwa i SD – potocznie nazywana komendą Gestapo). Podczas przenoszenia rannych została ranna w nogę, jednak w szpitalu pozostała do kapitulacji Warszawy.

W konspiracji od października 1939 roku – żołnierz Służby Zwycięstwu Polski (przekształconej 13.11.1939 r. w Związek Walki Zbrojnej). Zaprzysiężona wraz z Wandą z Klimaszewskich Fillerową, Jadwigą Szyllingową, Magdaleną z Łopińskich Suszczyńską i Marianną z Wesołowskich Bołtuciową w swoim mieszkanku przy Alei Niepodległości 216 przez komendanta SZP gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, ps. “Doktor”, który w tym mieszkaniu ukrywał się po kapitulacji stolicy. W listopadzie przydzielona do Oddziału V-k (łączność konspiracyjna) KG ZWZ jako kurierka. Podlegała bezpośrednio szefowej Oddziału V-k “Bronce” Janinie Karaś, która już w listopadzie wysłała ją w pierwszą trasę. Razem z Magdaleną Suszczyńską wyjechała do Lwowa do prof. Bartla, gen. Andersa, gen. Januszajtisa z poleceniem od “Doktora” zorganizowania na terenie okupacji sowieckiej zawiązków ZWZ. W drodze powrotnej przeprowadziła przez “zieloną granicę” żonę płk. Antoniego Sanojcy ps. “Kortum” (późniejszy szef Oddziału I KG ZWZ – AK). W następnych miesiącach jeździła jako kurier Komendy Głównej ZWZ do Wilna, Mińska Litewskiego i Smoleńska. Jej mieszkanie w Alei Niepodległości 216 było lokalem kontaktowym KG ZWZ – AK, oddanym do dyspozycji komendanta głównego gen. “Grota” Roweckiego. Kontakt utrzymywany był przez jego adiutanta kpt. “Szymona” (Ryszard Jamontt-Krzywicki). W latach 1941-42 utrzymywała także kontakty z “bazą wileńską” wydzielonej organizacji dywersyjnej “Wachlarz”. Na początku 1943 r. została aresztowana przez Gestapo. Przeszła szereg ciężkich przesłuchań. Wielokrotnie bita i przesłuchiwana w al. Szucha nie przyznała się do współpracy z podziemiem. Po konfrontacji z nieznanym jej więźniem nazwiskiem Marzysz, który twierdził, że widział ją na terenie Mińska Litewskiego, została skazana przez sąd doraźny Gestapo na karę śmierci za współpracę z podziemiem… komunistycznym. Więziona na Pawiaku szybko nawiązała kontakty z tamtejszą organizacją konspiracyjną. Początkowo pracowała w “czarnej pralni”, gdzie nawiązała kontakty z oddziałem męskim, następnie pracowała w kolumnie sanitarnej, dzięki czemu mogła roznosić grypsy i utrzymywać kontakty pomiędzy męskim Pawiakiem a Serbią (oddział kobiecy). W tym czasie śledztwo w jej sprawie dobiegało końca. Gestapo planowało przewiezienie jej do Wilna i Mińska Litewskiego na konfrontację. Rodzinie udało się dotrzeć do referenta prowadzącego jej sprawę i za ogromną łapówkę wykupić skazaną (część pieniędzy przekazała KG AK – część rodzina). W grudniu 1943 r. z grupą Żydówek wywieziona z Pawiaka na egzekucję w ruiny getta i wypuszczona na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej. Po odzyskaniu wolności wyjechała pod Warszawę, gdzie ukrywała się pod nazwiskiem Irena Maliszewska. Powróciła do służby – tym razem w sanitariacie – prowadząc w Obwodzie AK “Głuszec” (Grójec) szkolenia sanitarne. Po pewnym czasie powróciła do stolicy, gdzie w Bursie dla Chłopców przy ul. Widok 7 szkoliła przyszłe sanitariuszki Podokręgu “Struga” (Obszar Warszawski Armii Krajowej – Podokręg Wschodni – komendant płk. “Szeliga” – Hieronim Suszczyński).

Rozkazem komendanta Obszaru Warszawskiego AK gen. “Łaszcza” (Albin Skroczyński) z dniem 1 sierpnia 1944 r. mianowana komendantem szpitala zapasowego przy ul. Widok 7 i oddana do dyspozycji komendanta Okręgu Warszawskiego AK płk. “Montera” (Antoni Chruściel) z bezpośrednią podległością szefowi sanitarnemu Okręgu płk. “Bakcylowi” (dr Henryk Lenk). Wybuch Powstania zastał ją wraz z personelem sanitarnym przy ul. Widok 7. Po sześciu dniach, na skutek przepełnienia rannymi i brakiem wolnych miejsc, przeniosła szpital do Hotelu “Terminus” na ul. Chmielną 28 (teren działania IV zgrupowania “Gurt”). W drugiej połowie sierpnia ciągłe bombardowania i ostrzał artyleryjski wymusiły ewakuację części rannych i personelu medycznego na druga stronę Al. Jerozolimskich. Likwidacji uległo kilka szpitali, do Śródmieścia Południe przeszła część personelu z profesorami Zaorskim i Trawinskim. W związku z brakiem lekarzy objęła dodatkowo cały szpital polowy zorganizowany w dawnej Klinice Położniczo-Chirurgicznej dr Henryka Webera przy ul. Chmielnej 34. Ciężej rannych ewakuowano do Śródmieścia Południe, z resztą rannych i nielicznym personelem pozostała na Chmielnej do dnia kapitulacji.