Prof. Adam Wrzosek

prof. Adam Wrzosek

Urodził się 6 maja 1875 r. w Zagórzu k. Dąbrowy Górniczej. Był synem przemysłowca Józefa Wrzoska oraz Pelagii z domu Skibińskiej (stąd jeden z konspiracyjnych pseudonimów – „Adam Skibiński”. Nauki gimnazjalne pobierał w Piotrkowie Trybunalskim i w Łodzi. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1894 r. rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie św. Włodzimierza w Kijowie. Kontynuował je na wydziałach lekarskich w Zurychu i Berlinie, gdzie w 1898 r. na podstawie rozprawy pt. „Die acute Osteomyelitis mit besonderer Berücksichtigung der Osteomyelitis im Säuglingsalter” uzyskał stopień doktora medycyny. Następnie udał się do Kijowa, tam nostryfikował dyplom i przez kilka miesięcy pracował jako wolontariusz w uniwersyteckiej klinice ginekologiczno-położniczej.

W 1899 r. wrócił do rodzinnego Zagórza i rozpoczął prywatną praktykę lekarską. Dojeżdżał również do pobliskiej Dąbrowy Górniczej, gdzie jako lekarz fabryczny zdobywał nowe doświadczenia lekarskie. We wrześniu tego samego roku podjął studia doskonalące, m.in. w znanych ośrodkach uniwersyteckich w Paryżu, Zurychu i Wiedniu. W roku 1901 przeniósł się do Krakowa, by na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskać dyplom doktora wszech nauk lekarskich.

W 1906 r. habilitował się tam na podstawie rozprawy pt. ”Znaczenie dróg oddechowych jako wrót zakażenia w warunkach prawidłowych”. Od czerwca 1910 r. na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego wykładał historię medycyny, a od 1912 r. również patologię ogólną i doświadczalną oraz propedeutykę lekarską. W 1913 r. podjął pracę na stanowisku kierownika Zakładu Antropologii Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

We wrześniu 1914 r. rozpoczął służbę w armii austriackiej, w grudniu przechodząc do Wojska Polskiego. Od września 1914 r. w randze podpułkownika był naczelnym lekarzem IV filii Szpitala Fortecznego w klasztorze Karmelitanek Bosych w Krakowie. W tym czasie aktywnie działał w Krakowskim Książęco-Biskupim Komitecie Pomocy Ofiarom Wojny.

We wrześniu 1918 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie został mianowany szefem Sekcji Naukowej w Departamencie Sanitarnym Ministerstwa Spraw Woskowych. W lutym 1919 r. w stopniu pułkownika przeszedł do rezerwy i rozpoczął pracę na stanowisku dyrektora departamentu Sekcji Nauki i Szkół Akademickich w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tym czasie dużo uwagi poświęcił na opracowanie ustaw o szkołach akademickich.

W roku 1920 Senat utworzonego wówczas Uniwersytetu Poznańskiego zaproponował mu stanowisko dziekana Wydziału Lekarskiego. Przyjął tę propozycję i w drugiej połowie listopada przeniósł się do Poznania. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej powrócił do służby wojskowej. W maju 1922 r. ostatecznie przeszedł do rezerwy, powracając jednocześnie do pracy na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. W latach 1935-1939, pracując w Poznaniu, dojeżdżał do Wilna i na tamtejszym Uniwersytecie wykładał historię medycyny, propedeutykę oraz etykę i logikę lekarską.

We wrześniu 1939 r. przyjechał do Warszawy, a stąd do Kodynia n. Bugiem, gdzie w tamtejszym klasztorze o. o. Oblatów zorganizował ambulatorium i mały szpitalik dla chorych uchodźców z Warszawy. W listopadzie powrócił do Warszawy, poświęcając się pracy naukowej. W roku 1941 został zaproszony do prowadzenia wykładów w Szkole Zaorskiego. Zaproszenia tego nie przyjął, ponieważ był poszukiwany przez gestappo i musiał się ukrywać.

Do pracy dydaktycznej powrócił latem 1942 r., kiedy zaproponowano mu zorganizowanie Wydziału Lekarskiego tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Uczelnia ta została zorganizowana w wyniku poufnego porozumienia się grupy wysiedlonych w 1940 r. z Poznania profesorów zlikwidowanego tam przez niemieckiego okupanta Uniwersytetu. Wielu z nich osiedliło się wówczas w Warszawie. Oni to w październiku 1940 r. na konspiracyjnym spotkaniu w mieszkaniu ks. dr. Maksymiliana Rhodego, przy ul. Mokotowskiej 51, podjęli decyzję zorganizowania tajnego nauczania uniwersyteckiego dla młodzieży polskiej przesiedlonej z terenów Wielkopolski, Pomorza i Śląska.

Jesienią 1942 r. na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich w Warszawie, na którym od 1940 r. działały już wydziały: Humanistyczny i Prawa, utworzono Wydział Lekarski. Uczelnia ta rozpoczęła działalność niezależnie od istniejącego już wówczas w Warszawie Wydziału Lekarskiego tajnego Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Zaorskiego. Dziekanem tego Wydziału na prośbę Senatu TUZZ został prof. Adam Wrzosek, który na konspiracyjnej uczelni w Warszawie przyjął nazwisko „Dąbrowski”.

Profesor Wrzosek szybko uporał się z trudnościami związanymi z organizacją Wydziału, powołaniem zespołów do prowadzenia zajęć praktycznych i dydaktycznych oraz urządzeniem prosektorium. Wspólnie z dr. Ireneuszem Michalskim i Kazimierzem Zielińskim w roku akademickim 1942/43 wykładał propedeutykę lekarską, antropologię oraz historię i filozofię medycyny dla studentów I i II kursu. Część wykładów teoretycznych odbywała się często w jego prywatnym mieszkaniu przy ul. Madalińskiego 15. Inne zajęcia prowadzono w pomieszczeniach Zakładu Anatomii Prawidłowej Uniwersytetu Warszawskiego przy ul. Chałubińskiego 5 oraz w prosektorium Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Górnośląskiej 45. W tym samym czasie brał udział w akcjach zwalczania i zapobiegania epidemii duru brzusznego w Warszawie.

W styczniu 1944 r., poszukiwany przez poznańskie gestapo, przeniósł się z Warszawy do Wawra, nadal czuwając nad działalnością Wydziału, którego dziekanem był wówczas prof. Witold Kapuściński. W maju 1944 r. prof. Adam Wrzosek został wybrany prorektorem tej uczelni.

Podczas Powstania Warszawskiego przebywał w Warszawie. Pod gruzami jego domu przy ul. Madalińskiego znalazł się cenny dorobek naukowy profesora.

Po upadku Powstania prof. Wrzosek zamieszkał w Grodzisku Mazowieckim u państwa Pronobisów w folwarku Chrzanów, gdzie wkrótce zorganizował tajne nauczanie medycyny. Przez Edwarda Chróścielewskiego nawiązał kontakt z warszawskimi wykładowcami, rozproszonymi w okolicznych miejscowościach. Powstały tam wówczas cztery komplety: dwa w Grodzisku z punktem spotkań w Chrzanowie, przy ul. 3 Maja w mieszkaniu pp. Jaworskich, trzeci w Brwinowie, czwarty z dwoma punktami spotkań w Podkowie Leśnej Zachodniej, w mieszkaniu studentki Barbary Gutkowskiej, i w Milanówku na Grudowie. Pod koniec października prof. Wrzosek przeniósł się do Krakowa, gdzie udało mu się zebrać sporą grupę swoich warszawskich studentów. Wspólnie z prof. Witoldem Kapuścińskim przystąpił do uruchomienia Wydziału Lekarskiego TUZZ, na którym początkowo tajnie, a po uwolnieniu Krakowa już jawnie, wykładał historię i filozofię medycyny.

W połowie marca 1945 r. powrócił do Poznania, gdzie na nowo przystąpił do organizacji Zakładu Historii i Filozofii Medycyny, Muzeum Historii Medycyny i Zakładu Antropologii. Na odrodzonym Uniwersytecie Poznańskim jak dawniej wykładał propedeutykę lekarską, historię i filozofię medycyny oraz antropologię fizjologiczną. Prowadził też seminaria z historii i filozofii medycyny.

W roku 1947, po przejściu na emeryturę, podjął pracę zarobkową, początkowo na etacie młodszego asystenta w zorganizowanym przez siebie Zakładzie Antropologii, później na stanowisku docenta, bez obowiązków dydaktycznych. W styczniu 1957 r. został reaktywowany jako profesor zwyczajny przy katedrze historii medycyny ówczesnej Akademii Medycznej w Poznaniu i tam przez kolejne trzy lata wykładał propedeutykę lekarską oraz historię medycyny. W roku 1960 ostatecznie przeszedł na emeryturę.

W dorobku naukowym miał wówczas ponad 470 publikacji z dziedziny bakteriologii, antropologii, etnografii, patologii ogólnej i doświadczalnej, onkologii eksperymentalnej, medycyny sądowej, pediatrii, filozofii medycyny, propedeutyki lekarskiej, etyki, logiki i historii medycyny, a także historii kultury i polskiej historiografii medycznej. Zabiegał również o publikowanie rozpraw swoich uczniów. Zajmował się też redagowaniem takich periodyków, jak np. „Wiadomości Antropologiczne”, „ Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, „Nowiny Lekarskie”.

Był członkiem komitetów redakcyjnych różnych wydawnictw naukowych, m.in. „Polskiego słownika biograficznego”. Należał do grona założycieli i organizatorów kilku towarzystw i komisji naukowych. W latach 1924-1927 kierował ogólnopolskim Towarzystwem Miłośników Historii i Filozofii Medycyny. W latach 1957-1960 był przewodniczącym Oddziału Poznańskiego Towarzystwa Historii Medycyny. Należał do czynnych członków Akademii Nauk Lekarskich i Polskiej Akademii Umiejętności.

Otrzymał wiele odznaczeń państwowych, m.in. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Order Franciszka Józefa, Order Oficera Akademii Francuskiej oraz bardzo cenioną przez siebie Honorową Odznakę Harcerską. Był członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych, doctorem honoris causa Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1929), Akademii Medycznej w Poznaniu (1961) oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego (1964).

Dewizą prof. Adama Wrzoska, wielkiego przyjaciela młodzieży, pierwszego dziekana utworzonego w Warszawie jesienią 1942 r. Wydziału Lekarskiego tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, było: „Prawdą, pracą i wytrwałością”.

Zmarł 26 lutego 1965 r. w Poznaniu. Jego córka, Ludmiła Wanda Krakowiecka, objęła pozostawioną przez niego Katedrę Historii Medycyny Akademii Medycznej w Poznaniu.

Piśmiennictwo

  1. Władysław Kowalenko, Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich w latach 1940-1944, Poznań 1946.
  2. Roman Meissner, Wrzosek Adam, w: Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, t. I, z. 2, Warszawa 1994.
  3. Hanna Szukiewicz, Nauczanie anatomii na tajnych wydziałach lekarskich w Warszawie podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej. „Folia Morphologica” XXVII, 1968, z. 3, s. 325-326.

Oprac. H. Bojczuk